Tylko sztuka

Monumentalne rzeźby Ursuli von Rydingsvard przywołują antyczne pojęcie wzniosłości. Kiedy patrzymy na jej prace, umieszczone w parkach, na placach czy we wspaniałej architekturze amerykańskich budowli, zachwycają nas swoją dynamiczną formą. Świadczą o niesamowitej zdolności artystki do tworzenia poetyckich dzieł wykonanych z cedrowego drewna, naładowanych osobistym emocjonalnym dotykiem.

W czasie swojej ponad czterdziestoletniej praktyki artystycznej Ursula von Rydingsvard zdobyła umiejętność przekraczania kulturowych granic, które obrazują jej rozwój intelektualny i psychologiczny. Jest jedną z nielicznych rzeźbiarek na świecie operujących w sposób wyjątkowy monumentalną formą, łącząc precyzję i pracowitość przypominającą twórców średniowiecza z nowoczesną sztuką abstrakcyjną, której nadała własny niepowtarzalny charakter.

Bezpośrednim impulsem do zorganizowania wystawy artystki w Polsce był pokaz sześciu rzeźb, w świeżo odrestaurowanej przestrzeni publicznej Giardino della Marinaressa, na 56. Biennale Sztuki w Wenecji w 2015 roku, zorganizowany przez Petera Murreya i zespół Yorkshire Sculpture Park. Odbił się on szerokim echem w świecie sztuki i mediów. Ursula von Rydingsvard jest jedną z najbardziej znanych artystek w Stanach Zjednoczonych. Jej prace można spotkać w najważniejszych kolekcjach i miejscach sztuki, takich jak nowojorskie Museum of Modern Art, Metropolitan Museum of Art, Madison Museum of Contemporary Art w Wisconsin, National Gallery of Art w Waszyngtonie, San Francisco Museum of Modern Art, Whitney Museum of American Art, Park Rzeźby Storm King Art Center pod Nowym Jorkiem i wielu innych ważnych instytucjach kultury i nauki. Znaczenie artystki wzrosło w ostatnich dwudziestu latach.

Wystawa Ursuli von Rydingsvard, mieszkającej i tworzącej w Nowym Jorku, prezentowana jest polskiej publiczności w trzech miejscach: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Muzeum Narodowym w Krakowie i Łazienkach Królewskich w Warszawie. Jej współorganizatorami są Studio Ursuli von Rydingsvard w Nowym Jorku i Galeria Lelong.

Podtytuł naszej wystawy „Tylko sztuka / Nothing but Art” podkreśla pasję i całkowite oddanie sztuce. Jego inspiracją był, prezentowany na wystawie, tekst artystki „Dlaczego tworzę sztukę? / Why do I make Art?” – rodzaj litanii wyliczającej duchowe, życiowe i artystyczne powody jej działalności.

Pokaz w Centrum Rzeźby w Orońsku, obejmujący dwanaście rzeźb wykonanych z drewna cedrowego jedną ze zwierzęcych jelit i jedną z żywicy poliuretanowej, jedenaście rysunków i jedną instalację wykonaną z przedmiotów gotowych jest reprezentatywnym przekrojem twórczości autorki. Rzeźby prezentowane są w Muzeum Rzeźby Współczesnej, Galerii Oranżeria i przestrzeni parkowej, gdzie można będzie oglądać prace Pierwsza, Scratch i Elegantka.

Najstarsza rzeźba Bez tytułu (dziewięć stożków) (1976) pochodzi z wczesnego okresu twórczości, kiedy faktura dzieł faluje nadając im dynamicznego charakteru, ale jeszcze nie osiąga tak ekspresyjnego wyrazu jak w późniejszych realizacjach. Bardzo istotną w jej dorobku pracę Dno oceanu (1996), zawierającą elementy wykonane ze zwierzęcych jelit, artystka stworzyła w czasie eksperymentowania z różnymi materiałami. Pozostałe rzeźby i rysunki pokazane na wystawie pochodzą z ostatniego okresu twórczości, cechującego się pewnością i monumentalną, często dramatyczną formą. Instalacja Nic (2002–2021), złożona z przedmiotów gotowych, jest każdorazowo inaczej skomponowana z rzeczy znalezionych i zebranych przez Ursulę von Rydingsvard. Na co dzień można je znaleźć w pracowni artystki, podobnie jak kolekcjonowane przez nią rzeźby i maski afrykańskie, które zbierała wspólnie ze swoim mężem, Paulem Greengardem, wybitnym neurobiologiem, laureatem Nagrody Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny.

Sztuka Ursuli von Rydingsvard tym bardziej zasługuje na naszą uwagę, że autorka pochodzi z polsko-ukraińskiej rodziny, która w czasie II wojny została wywieziona na roboty przymusowe do Niemiec, a następnie wybrała emigrację do Stanów Zjednoczonych. Ursula, z domu Karoliszyn, urodziła się w Deensen w Niemczech w 1942 roku. Rodzice pochodzili z Podhala. Przeżycia z dzieciństwa i kraj pochodzenia odcisnęły piętno emocjonalne na jej pracach. Wieże, drewniane misy, narzędzia, łopaty i ściany są echem rodzinnego dziedzictwa. Mimo że nigdy nie mieszkała w Polsce, nadaje swoim rzeźbom polskie tytuły i czuje się związana z ojczyzną.

Od 1950 roku mieszka w Stanach Zjednoczonych, początkowo wraz z rodziną w Plainville w Connecticut, a od 1973 roku w Nowym Jorku. Studiowała na kilku uniwersytetach: University of New Hampshire w Durham (1962), University of Miami, Coral Gables na Florydzie (1964), University of California w Berkeley (1970) i Columbia University w Nowym Jorku, gdzie zdobyła wykształcenie artystyczne w 1975 roku. Od tego czasu tworzy rzeźby, najczęściej w drzewie cedrowym, a także z brązu i żywic poliuretanowych. Są one inspirowane naturą, sztuką pozaeuropejską – Afryki, Australii i Oceanii, a także tradycją sztuki ludowej i drewnianej rzeźby (zwłaszcza Podhala). Ponadto zajmuje się rysunkiem tworzonym na ręcznie wyrabianym własną techniką papierze abaka.

Wystawa jest drugą prezentacją sztuki Ursuli von Rydignsvard w Polsce. Pierwsza odbyła się w 1992 roku w Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie i była ważnym wydarzeniem w życiu artystki. Obecna jest swego rodzaju powrotem do rodzinnego kraju po 30 latach.

W ramach ekspozycji pokazywane są trzy filmy opowiadające o życiu, pracy i sztuce Ursuli von Rydingsvard. Dwa autorstwa Marcina Giżyckiego i Petera O’Neilla: The Making of Hand-e-over (1997) i Unorthodox Geometry (1998) i jeden Daniela Trauba: Into Her Own, 2019, który w 2020 roku został uznany za jeden z 10 najlepszych filmów dokumentalnych w Stanach Zjednoczonych.

Organizatorzy: Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, Muzeum Narodowe w Krakowie, Łazienki Królewskie w Warszawie, Galeria Lelong i Pracownia Ursuli von Rydingsvard w Nowym Jorku

Prace pochodzą z nowojorskiej Pracowni Ursuli von Rydingsvard, Galerii Lelong i kolekcji Centrum Sztuki Współczesnej Zamek Ujazdowski w Warszawie

Wystawa pod Honorowym Patronatem Wiceprezesa Rady Ministrów, Ministra Kultury, Dziedzictwa Narodowego i Sportu prof. Piotra Glińskiego