SYMPOZJUM RZEŹBY WSPÓŁCZESNEJ – 2022 ZNAKI CZASU

Artyści:

Jerzy Dobrzański, Bente Kluge, Tomasz Krzpiet, Alicja Łukasiak, Dorota Morawiec-Winiarska, Marco Antonio Moreno Navarro, Monika Szpener, Piotr Wesołowski, Agata Zboromirska

Asystenci-wolontariusze:

Zuzanna Bielak, Bartosz Junak, Karolina Konieczny, Paweł Krzaczkowski, Krzysztof Perz, Anna Piętowska, Aleksandra Śmiech, Adrianna Wilewska

Monika Szpener

Stanowisko archeologiczne nr 2

Współpraca: siostry z Archeo: Adrianna Wilewska, Aleksandra Śmiech

czarna glina ceramiczna

200 x 200 x 60 cm

Na początku lat 2000. Jan Sowa poświęcił pokoleniu lat 1970-tych, do którego należy także Monika Szpener, ciekawy esej pt. Dezerterzy społeczeństwa konsumpcji. Badacz zauważył, że jego reprezentanci są ostatnimi osobami pamiętającymi realia komunizmu. Ich pamięć jest pamięcią z pierwszej ręki, bezpośrednią, opartą na osobistym doświadczeniu, które ewoluuje na wiele  rozmaitych sposobów, czasami przeobrażając się w rodzaj specyficznej nostalgii. W odniesieniu do tego rodzaju pamięci obecnej w krajach byłego bloku wschodniego, badacze najnowszej historii i kultury Niemiec wschodnich używają określenia „Ostalgie”. Staje się ona także coraz częściej elementem narracji muzealnych, odnoszących się do historii najnowszej. Ukazywanie w tych instytucjach w nieco sentymentalizujący sposób pamięci komunistycznej odbywa się poprzez rekonstrukcje codziennych realiów nawiązujących do specyficznych dla tej epoki relacji społecznych, ilustrowanych szeregiem charakterystycznych atrybutów życia codziennego (sprzętów, zabawek, mebli, itp.) łatwo rozpoznawanych przez publiczność dzielącą doświadczenia tamtych czasów.

Czemu ma służyć archeologia owej powszedniej pamięci zaproponowana i zinterpretowana przez Monikę Szpener? Jest ona poniekąd próbą rozprawienia się z pewnym obciążeniem społecznym i kulturowym, którym jej pokolenie jest obarczone. O tym doświadczeniu bycia w zawieszeniu między epokami ubogiego komunizmu a neoliberalnej ekonomii i społeczeństwa konsumpcji pisał wspomniany wyżej Sowa, podkreślając rozczarowanie roczników 70., które nastąpiło tuż po nadziei i euforii związanej z przełomem roku 1989. Badacz podkreślił, że „wolność okazała się banałem i realizuje się tylko w jednym wymiarze – bezrefleksyjnej konsumpcji”, a „wiedza, kultura, edukacja, relacje międzyludzkie – zostają zamienione w towar podlegający handlowej wymianie”. Konsekwencją odmowy uczestniczenia w bezmyślnym konsumowaniu dóbr jest według Sowy społeczna dezercja tego pokolenia. Może być ona wszakże również związana z poczuciem pewnej frustrującej marginalizacji, kryzysu bycia zawieszonym w sferze „pomiędzy”, nie w pełni zrozumiałej dla pokoleń wcześniejszych czy późniejszych, nie mówiąc już o uprzywilejowanym świecie zachodnim, który po 1989 roku z nierealnego marzenia podsycanego pojedynczymi egzemplarzami kolorowych magazynów przemycanych zza granicy do oddzielonej żelazną kurtyną Polski, gwałtownie stał się bezproblemowo dostępny na wyciągnięcie ręki.

Na czym polega współczesna archeologia proponowana przez Szpener? Wydaje się, że jest to rodzaj praktyki mnemotechnicznej, rozprawiającej się z nie do końca uzasadnioną nostalgiczną pamięcią. Z drugiej strony przypomina rodzaj rytuału odczarowującego pewną niewygodną spuściznę, nadającą pokoleniu artystki stygmatyzujący społecznie, kulturowo, technologiczne i zawodowo status. Poprzez rodzaj mumifikowania wybranych przedmiotów reprezentujących tę dwuznaczną epokę artystka tworzy rodzaj osobistego, nieco sentymentalnego, lecz także (auto)ironicznego muzeum osobliwości technologicznych, (nie)spełnionych marzeń konsumpcyjnych, symboli niedoścignionego statusu społecznego, który zanim został osiągnięty, zdążył już odejść do wstydliwego lamusa. Szpener postanowiła wyrzeźbić w glinie ceramicznej, a następnie wypalić przykładowe atrybuty młodzieńczych marzeń, wśród których znajdują się: magnetofon z CD, walkman, telewizor kolorowy, komputer stacjonarny, telefon stacjonarny, telefon komórkowy, szeroka gama zachodnich gadżetów dostępnych niegdyś jedynie w sklepach Pewex. Wybierając jako medium glinę ceramiczną kojarzoną z niezmienną od czasów prehistorycznych techniką twórczą i użytkową niezwykle bliską życiu codziennemu, składającemu się z pracy, rozrywki, interakcji towarzyskich i rodzinnych, artystka poniekąd mumifikuje niechciane dziedzictwo, nadając mu formę nawiązującą do obiektów archeologicznych. Jako takie reprezentują dodatkowe wartości historyczne i znaczenia antropologiczne, a próba ich muzealizacji, legitymizuje i wzmacnia ich obecność w oficjalnej pamięci kulturowej.

Marta Wróblewska

Monika Szpener (ur. 1979) ukończyła studia na Wydziale Sztuk Pięknych UMK w Toruniu, na kierunku Rzeźba w 2003 roku. Obecnie mieszka i pracuje w Szczecinie. Zajmuje się szeroko rozumianą rzeźbą i działaniami przestrzennymi, tworząc interdyscyplinarne instalacje, monumentalne  obiekty czy prace site-specific i re-design. Zrealizowała szereg dedykowanych projektów artystycznych dla podmiotów prywatnych, jak i we współpracy z instytucjami kultury. Pracownik naukowo-dydaktyczny na Wydziale Architektury zachodniopomorskiego Uniwersytetu Technologicznego w Szczecinie. Pomysłodawczyni oraz kuratorka Remondis Art Corner w Szczecinie, miejsca przestrzeni publicznej gdzie realizowane  były monumentalne obiekty rzeźbiarskie. Od 2017 roku kuratorka Galerii Jedna/Druga w Szczecinie. Stypendystka MKiDN, Miasta szczecina i marszałka Województwa Zachodniopomorskiego. Uczestniczka rezydencji artystycznych i sympozjów rzeźbiarskich, festiwali artystycznych, wystaw zbiorowych w Polsce i za granicą, m.in. w Szwajcarii, Niemczech, Ukrainie, Czechach, USA.